Rusya saldırılarında hayatını kaybeden Ukraynalı askerler için düzenlenen cenaze töreni. (Fotoğraf: GZT)
Şebinur Doğan, 31 Mart 2022
Tarihsel süreci incelediğimizde, en uzak geçmişten en yakın geçmişe insanoğlunun var olduğu her dönemde savaşın da bir şekilde var olageldiğini söyleyebiliriz. Savaşların ortaya çıkış nedenleri ve savaşlarda izlenen yöntemler, dönemler arasında farklılık gösterse de savaşın varlığı dönemlerden bağımsız bir sabit olarak karşımıza çıkmaktadır. Savaşlarda verilen askeri kayıpların yanı sıra, mağdurların önemli bir kısmını da siviller oluşturmaktadır. Üstelik Birleşmiş Milletler’in raporuna göre, savaşlardaki sivil kayıpların oranı geçmişten günümüze ciddi bir artış trendi göstermiş, Birinci Dünya Savaşı sırasında siviller tüm kayıpların %5’ini oluştururken, bu oran 1990’lı yıllarda %90’lara çıkmıştır. Savaşın etkilerini en ağır hisseden kesimin başında ise her daim kadınlar gelmiştir. Aynı durum bugün Ukrayna krizinde de yaşanmaktadır.
Savaşın Kadınlar Üzerindeki Etkileri
2017 verilerine göre, dünya genelinde çatışmalardan etkilenen kadın ve çocukların sayısı 630 milyondan fazladır, bunun 50 milyonunu ise çatışmalar sebebiyle yerinden edilen kadın ve çocuklar oluşturmaktadır. Savaşlar esnasında kadınlar, yerinden edilme ve normal koruma yapılarının bozulması nedenleriyle artan risklerle karşı karşıya kalmakta, bu durum da onları savunmasız hale getirmektedir. Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan raporda da yerinden edilmeler sırasında kadına yönelik her türlü şiddetin önemli ölçüde arttığı ifade edilmektedir. Karşı karşıya kalınan bu riskler, doğrudan şiddete maruz kalma, aile yapısının bozulması ve sosyal parçalanma gibi artan düzeydeki travmatik deneyimler ise kadınlar üzerinde geri dönüşü olmayan etkiler bırakabilmektedir.
Ukraynalı Kadınlar Neler Yaşıyor?
Ukrayna İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Avrupa’daki en hızlı büyüyen mülteci kriziyle karşı karşıya. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği verilerine göre, Rusya’nın Ukrayna’ya askeri müdahalesinin başladığı 24 Şubat 2022 tarihinden itibaren Ukrayna’dan ayrılan mültecilerin sayısı 4 milyonu aştı. İlan edilen sıkıyönetim kapsamında 18-60 yaş arası erkeklerin ülkeden çıkışına izin verilmemesi sebebiyle, bu sayının %90’ını kadın ve çocuklar oluşturuyor. Göç yolu kendi haliyle zor ve tehlikeliyken, kadınların bu yola yalnız başına çıkmaları da risk boyutunu artıran bir faktör haline geliyor. Kriz başladığından beri yayımlanan raporlar da insan ticareti, cinsel şiddet ve temel hizmetlere ve mallara erişimin engellenmesi gibi cinsiyete dayalı risklerin gerçekliğini gözler önüne seriyor.
Rusya’nın Mariupol Doğum Hastanesi saldırısı sonrasında yaralı hamile bir kadın sedyeyle taşınıyor. (Fotoğraf: AP Photo/Evgeniy Maloletka)
Öte yandan, ülkelerinden ayrılmamış olan kadınlar için de durum farklı değil. Ukrayna’da çatışmaların başladığı günden beri çıkan her haberle ülkedeki durumun vehametine şahitlik etmekteyiz. Rusya’nın saldırılarına hiçbir sınırı olmaksızın devam ettiğinin en önemli göstergelerinden biri de hastanelere yaptığı saldırılar. Dünya Sağlık Örgütü yaptığı açıklamada, çatışmaların başladığı günden beri Rusya’nın saldırı düzenlediği hastane sayısının 64’e ulaştığını, bu saldırılarda en az 15 kişinin hayatını kaybettiğini ifade etti. Hastanelere yapılan saldırıların uluslararası insancıl hukuka aykırı olduğunu belirten DSÖ, sağlık hizmetlerinin asla bir hedef haline gelmemesi gerektiğini vurguladı. Saldırılan bu hastanelerin içinde doğum hastanelerinin de olması, özellikle de Ukrayna’daki 80 bin kadının önümüzdeki üç ay içinde doğum yapmasının beklendiği düşünüldüğünde, son derece dehşet verici.
Özetle, Rusya’nın Ukrayna’ya açtığı savaşın ortasında kalan milyonlarca kadın, kendini şu ikilemle karşı karşıya buldu: Her an bir saldırıda hayatını kaybetme ihtimalini göze alarak ülkesinde kalmak veya can güvenliğini sağlayabilmek ümidiyle evini/ailesini geride bırakma pahasına göç yoluna çıkmak.
Yazar: Şebinur Doğan, 31 Mart 2022
“Women, Peace, and Security.” United Nations, 2002. https://www.un.org/ruleoflaw/files/womenpeaceandsecurity.pdf
“Women Suffer Disproportionately during and after War.” United Nations, 2003. https://www.un.org/press/en/2003/sc7908.doc.htm
“The effects of armed conflict on the health of women and children.” Bendavid et al., The Lancet, 2021.
“Facts and figures: Humanitarian action.” UN Women, 2017. https://www.unwomen.org/en/what-we-do/humanitarian-action/facts-and-figures#notes
Bendavid et al., The Lancet, 2021.
“Ukraine Refugee Situation.” Operational Data Portal. UNHCR. https://data2.unhcr.org/en/situations/ukraine.
“Statement from UN Women Executive Director Sima Bahous on Ukraine, 30 March.” UN Women, 2022. https://www.unwomen.org/en/news-stories/statement/2022/03/statement-from-un-women-executive-director-sima-bahous-on-ukraine-30-march
“WHO says 64 hospitals attacked since Russian invasion of Ukraine.” Aljazeera, 2022. https://www.aljazeera.com/news/2022/3/24/who-says-64-hospitals-attacked-since-russia-invasion-of-ukraine
“War in Ukraine.” United Nations Population Fund, 2022. https://www.unfpa.org/ukraine-war
